Badanie polskich strat wojennych

Muzeum Pogranicza Śląsko-Łużyckiego w Żarach otrzymało grant z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na realizację projektu „Wydanie publikacji dokumentującej badanie strat wojennych w wybranych obiektach sakralnych na terenie powiatu żarskiego”.

Efektem zadania była wydana publikacja na podsumowanie projektu. Jest to niewątpliwie ambitny i złożony projekt, ponieważ ustalenie, kiedy konkretne przedmioty zniknęły z danego kościoła jest trudne. Punktem odniesienia są wydawnictwa niemieckie, przedstawiające stan wyposażenia świątyń przed wybuchem II wojny światowej.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego, w ramach programu „Badanie polskich strat wojennych”.

                                                                                          *                                                                                                                

Kolejnymi świątyniami, które odwiedzili naukowcy są: kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego oraz kościół pod wezwaniem Dobrego Pasterza (polskokatolicki) w Żarach. Te dwa obiekty uległy niegdyś spaleniu, podczas wielkich pożarów, które niszczyły Żary kilka wieków temu. Warto podkreślić, że w kościele pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego zachował się dzwon z 1729 roku.

                                                                                          *

Następnym obiektem, który został zbadany przez naukowców jest kaplica pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej, która znajduje się w miejscu dawnej kaplicy pod wezwaniem Fabiana i Sebastiana. Budynek początkowo pełnił funkcję kaplicy cmentarnej, następnie przejęli go Luteranie. Po drugiej wojnie światowej historia budynku była trudna i skomplikowana, a obecnie należy do Parafii pod wezwaniem świętego Józefa Oblubieńca. 

                                                                                         *

W ramach projektu naukowcy odwiedzili kolejne świątynie. Pierwszą z nich jest kościół pod wezwaniem Świętej Barbary w Mirostowicach Dolnych, drugą kościół pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej w Mirostowicach Górnych. Wygląd tych obiektów różni się znacząco od tego z 1939 roku, dlatego też musiały one zostać poddane dokładnym badaniom. 

                                                                                        *

Kolejnym obiektem, który został poddany analizie, jest kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Żarach. Świątynia została wzniesiona w czasie bardzo trudnym, ponieważ od 1914 do 1917 roku. Wykonano ją według projektu berlińskiego architekta Wolfganga Wagnera. Nie została ona uszkodzona w czasie II wojny światowej, a jej wygląd i wyposażenie zachwycają do dnia dzisiejszego. 

                                                                                        *

W ramach projektu dokonano również oględzin kościoła pod wezwaniem świętego Michała Archanioła w Olbrachtowie. We wnętrzu budowli  odnaleźć można między innymi płyty nagrobne czy znajdujący się na sklepieniu nawy malowany herb z inskrypcją dotyczącą Heinricha Anshelma von Promnitz z 1597 roku.

                                                                                        *

Następną świątynią, która została poddana analizie w ramach prowadzonego projektu jest kościół pod wezwaniem świętego Antoniego w Miłowicach. Można tam zobaczyć miedzy innymi przedwojenny ołtarz, który po 1945 roku został przystosowany dla rzymskokatolickich wiernych. Warto także dodać, że niedawno (przy okazji przygotowań do remontu) światło dzienne ujrzały opatrzone herbami płyty nagrobne małżonków: pana Miłowic Hansa von Schöneich i jego żony Margarethy z domu von Schlichting.

                                                                                       *

Kolejnymi kościołami, które przeanalizowane zostały w ramach projektu są świątynie pod wezwaniem: Podwyższenia Krzyża Świętego w Drożkowie oraz Matki Bożej Różańcowej w Lubanicach.

Pierwsza budowla sakralna pochodzi z II połowy XIII wieku, drugą wzniesiono w następnym stuleciu. W Drożkowie zobaczyć można między innymi godną uwagi kamienną elewację czy wspominaną już w opracowaniach przedwojennych więźbę dachową. W Lubanicach natomiast (oprócz małych wyjątków) zachowało się niemal całe oryginalne wyposażenie obiektu.

                                                                                      *

W ramach projektu naukowcy odwiedzili kościół pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Sieniawie Żarskiej. W świątyni do dnia dzisiejszego przetrwały między innymi empory czy organy, a niezwykłości temu miejscu dodaje zachowana w bardzo dobrym stanie płyta nagrobna proboszcza Samuela Morgenbessera.

                                                                                      *

Następnymi świątyniami, które została poddane badaniom są kościoły pod wezwaniem: Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Bieniowie oraz Podwyższenia Krzyża Świętego w Biedrzychowicach Dolnych. 

Pierwszy z wymienionych pochodzi z II połowy XIII wieku. We wnętrzu można podziwiać piękną ambonę czy wykonane przez wybitnego organomistrza Hustava Heinze (pochodził właśnie z Bieniowa) organy. Na elewacji zachował się duży zbiór płyt nagrobnych, które bez wątpienia stanowią cenne i interesujące pamiątki przeszłości. 

W Biedrzychowicach Dolnych odnaleźć można starszy niż w Bieniowie obiekt, bowiem kościół w tej miejscowości został wzniesiony w I połowie XIII wieku. Wejście do świątyni prowadzi przez bramę, która pełni funkcję dzwonnicy. Sama brama powstała w XV wieku, a w XVIII stuleciu została podwyższona i przekształcona w dzwonnicę. 

                                                                                      *

Następnymi obiektami, które zostały poddane badaniom są kościoły pod wezwaniem: Matki Bożej Częstochowskiej w Lubomyślu oraz Świętego Jana Chrzciciela w Złotniku. Pierwsza budowla pierwotnie pełniła funkcję kaplicy cmentarnej. Pozbawiona oryginalnego wyposażenia, przetrwała w dobrym stanie. Druga świątynia to przykład neogotyckiej architektury. Początkowo pozbawiona była ona wieży, dostawioną ją dopiero w 1903 roku, dzięki staraniom pastora Friedricha Wilhelma Pfaffa. Tam też przetrwał zegar, wyprodukowany przez znaną firmę C. F. Rochlitz z Berlina.

                                                                                      *

Świątynię w Bogumiłowie najpewniej wzniesiono XV wieku. Obiekt uległ zniszczeniu w czasie pożaru w 1599 roku. Został później odbudowany, a podczas tych prac dokonano przesklepienia kościoła. Zakrystię niegdyś użytkowano, jako kaplicę, co istotne pod nią znajdowała się krypta grobowa. Także pod chórem znajdowało się kolejne miejsce pochówku. Wnętrze zdobią malowidła wykonane w latach 70. XX wieku.  

                                                                                      *

Obecny kościół w Żarach-Kunicach nie jest pierwszym obiektem, który tam funkcjonował. Wcześniej istniała bowiem starsza świątynia. Po jej zburzeniu wzniesiono nową w latach 1845-1846, w stylu neogotyckim. Istotne wyposażenie stanowi przeniesiony jeszcze za czasów Promnitzów ołtarz z kaplicy zamkowej oraz ambona. Jej kosz zdobią rzeźbione figury apostołów z atrybutami, a baldachim zdobi rozbudowana grupa rzeźb nawiązujących do Przemienienia Pańskiego. 

                                                                                     *

Obiekt sakralny w Złotniku, który powstał w XIV wieku, przetrwał, jako ruina. Była to budowla wielokrotnie przekształcana na przestrzenie wieków. Istotny czas to okres od 1519 do 1597 roku, gdyż właśnie wtedy dokonano wielu zmian w świątyni. Jednonawowy budynek wzbogacono wieżą od strony północnej. Zastosowano w nim nad prezbiterium sklepienia krzyżowo-żebrowe, a nad nawą sieciowe. Problematyka tego kościoła jest złożona. Należy podkreślić, że przetrwał on zawirowania wojenne, jednak został w ich skutek uszkodzony. Nieużytkowany po 1945 roku popadał w ruinę, którą pozostaje do dziś.  

Kościół został poddany badaniu, gdyż nastąpiły przeniesienia z tej świątyni. Ponadto nadal przy jej murach można odnaleźć płyty nagrobne.

                                                                                    *

Niewielki kościół świętych Apostołów Piotra i Pawła został wzniesiony w XIII wieku. Świątynia na przestrzeni stuleci została wielokrotnie przebudowana. Na przełomie XV i XV wieku wzbogacono ją o sklepienia, możliwe, że wówczas wygląd zmieniły niektóre otwory okienne. Wojna trzydziestoletnia doprowadziła do tego, że stan budynku podupadł, a przy odnowie zasłużyło się małżeństwo: hrabia Baltasar Erdmann von Promnitz i jego małżonka Aemilia Agnes. Niestety po II wojnie światowej obiekt stopniowo popadał w ruinę. Dopiero w latach 70. XX wieku doczekał się gruntownej odnowy, kiedy to prowadzone były poważne prace w kilku innych świątyniach na terenie Żar. Pozbawiony jest on pierwotnego wyposażenia. 

                                                                                    *

10 grudnia 2022 roku w Folwarku Zamkowym odbyło się podsumowanie zadania „Wydanie publikacji dokumentującej badanie strat wojennych w wybranych obiektach sakralnych na terenie powiatu żarskiego” wraz z promocją książki. W czasie konferencji Uczestnicy mogli wysłuchać interesujących prelekcji, których tematyka była bardzo urozmaicona. Każdy z uczestników spotkania otrzymał nieodpłatnie egzemplarz publikacji.

10 grudnia w Żarach wystąpili:

- Kamila Domagalska (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze)

Skradzione - zaginione- zniszczone. Straty zabytków ruchomych na terenie powiatu żarskiego z perspektywy służb konserwatorskich. 

- dr Anna Polak, dr Paweł Karp

Wybrane obiekty sakralne i ich wyposażenie na ternie miasta i gminy Żary. Przeszłość – Teraźniejszość.

- Piotr Domagalski

Nowe technologie na pomoc nauce. Skanowanie laserowe, jako istotne narzędzie dokumentacji i ochrony zabytków. Pokaz filmów powstałych dzięki skanowaniu laserowemu 3D – wybrane obiekty sakralne na badanym terenie.

- dr Krzysztof Raszczuk 

Architektoniczne i konstrukcyjne modelowanie przestrzenne obiektów zabytkowych, jako podstawa ich prawidłowej analizy i diagnostyki. 

                                                                                     *

14 grudnia w kościele pod wezwaniem świętych Apostołów Piotra i Pawła w Sieniawie Żarskiej odbyła się promocja książki "Kościoły i ich wyposażenie na terenie miasta oraz gminy Żary. Przeszłość - Teraźniejszość", w czasie której proboszcz Ziemowit Katulski i dr Anna Polak wystąpili przed zgromadzonymi.

Uczestnicy mogli poznać szczegóły dotyczące projektu, efekty tego zadania oraz porozmawiać na tematy podjęte w publikacji. Każdy przybyły otrzymał egzemplarz książki.

                                                                                    *

17 grudnia w kościele pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarach odbył się spacer tematyczny połączony z promocją książki "Kościoły i ich wyposażenie na terenie miasta oraz gminy Żary. Przeszłość - Teraźniejszość". Uczestnicy mogli poznać zakamarki oraz tajemnice tej świątyni. Ponadto przedstawione zostały szczegóły dotyczące projektu i efekty tego zadania. Każdy przybyły otrzymał egzemplarz książki.

                                                                                    *

18 grudnia w kościele pod wezwaniem Matki Bożej Szkaplerznej odbyła się ostatnia promocja książki "Kościoły i ich wyposażenie na terenie miasta oraz gminy Żary. Przeszłość - Teraźniejszość". Wydarzenie to wieńczy niniejszy projekt, który zakładał przeprowadzenie badań terenowych i stworzenie publikacji. Zaplanowane cele zostały wykonane, dlatego też w kolejnej żarskiej świątyni można było zapoznać się z rezultatami zadania. Każdy uczestnik otrzymał nieodpłatnie egzemplarz książki.

 

 

 

 

Logo Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Dzwon w przykościelnej dzwonnicy Kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w ŻarachKościół pod wezwaniem Dobrego Pasterza w Żarach (polskokatolicki)Kaplica pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej w ŻarachWnętrze kościoła w Mirostowicach DolnychWnętrze kościoła w Mirostowicach DolnychWnętrze kościoła w Mirostowicach Górnych Kościół i dzwonnica przykościelna w Mirostowicach Górnych Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w ŻarachKościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w ŻarachKościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w ŻarachWnętrze kościoła w OlbrachtowieMalowidło w kościele w OlbrachtowieWnętrze kościoła w Olbrachtowie Wnętrze kościoła w MiłowicachKościół w w Drożkowie z zewnątrz Widok na prospekt organowy w Drożkowie Wnętrze kościoła w LubanicachEmpory w Lubanicach Wnętrze kościoła w Sieniawie Żarskiej Wnętrze kościoła w Sieniawie Żarskiej Sklepienia w prezbiterium kościoła w Sieniawie Żarskiej Kościół w Bieniowie Kościół w Biedrzychowicach Dolnych Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej w LubomyśluKościół pod wezwaniem Świętego Jana Chrzciciela w Złotniku Kościół w BogumiłowieWnętrze kościoła w Bogumiłowie Wnętrze kościoła w Żarach-KunicachWnętrze kościoła w Żarach-Kuniach Ruiny kościoła w Złotniku Kościół pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła w ŻarachKościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa - wnętrzeSklepienie w kaplicy Promnitzów w żarskiej farzeKościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa - widok z zewnątrz Plakat konferencja 10 grudzień 2022Kamila Domagalska dr Anna Polak, dr Paweł KarpPiotr Domagalski Spotkanie w Żarach 10 grudnia Książki powstałe w ramach projektu Plakat informujący o spotkaniu 14 grudnia w Sieniawie ŻarskiejSpotkanie w Sieniawie ŻarskiejPlakat informujący o spotkaniu 17 grudnia w farze Spacer tematyczny po żarskiej farze Spacer tematyczny po żarskiej farze Autorzy publikacji w farze Plakat informujący o spotkaniu 18 grudnia w kościele pod wezwaniem Matki Bożej Szkaplerznej (dawniej Kunicach)Spotkanie w kościele pod wezwaniem Matki Bożej Szkaplerznej dr Paweł Karp w w kościele pod wezwaniem Matki Bożej Szkaplerznej